زمستان ۱۴۰۳ برای ایران به‌عنوان یکی از کم‌بارش‌ترین و گرم‌ترین فصل‌های سال ثبت شد. بر اساس جدیدترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، میانگین بارش در این فصل نسبت به بلندمدت ۳۶ درصد کاهش یافت و دمای کشور ۰.۳ درجه سلسیوس افزایش پیدا کرد. این شرایط، بحران آب را که از سال‌های گذشته آغاز شده بود، به مراحل خطرناکی رساند.
کاهش بارش در ۳۰ استان میانگین بارش زمستانی کشور به ۶۶ میلی‌متر رسید که نسبت به سال گذشته ۲۶.۸ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۳۶ درصد کمتر است. از بین ۳۱ استان ایران، تنها همدان افزایش بارش را تجربه کرد، درحالی‌که استان‌هایی مانند خراسان رضوی، اصفهان و هرمزگان با کاهش شدید بارش مواجه شدند. این روند، ادامه خشکسالی‌های چندسال اخیر را تأیید می‌کند.
هجدهمین زمستان گرم در نیم قرن گذشته زمستان امسال با میانگین دمای ۰.۳ درجه بالاتر از حد نرمال، به‌عنوان هجدهمین زمستان گرم در نیم قرن اخیر ثبت شد. استان سیستان و بلوچستان با اختلاف ۱.۵ درجه، بیشترین افزایش دما را داشت، درحالی‌که کرمانشاه و همدان با ۰.۷ درجه، کمترین تغییر را تجربه کردند. این گرمایش، تبخیر منابع آب را افزایش داده و فشار بر ذخایر آبی را دوچندان کرده است. بر اساس شاخص SPEI، بیشتر مناطق ایران با درجات مختلف خشکسالی رو‌به‌رو هستند. خشکسالی شدید در شمال غرب، شمال شرق و جنوب کشور مشاهده شده، درحالی‌که تنها بخش‌هایی از زنجان، همدان و شرق کردستان شرایط نرمال دارند. این وضعیت، پیامد‌های جدی برای کشاورزی، محیط زیست و جوامع محلی دارد.
کاهش آب در سدها حجم ذخایر سدهای کشور به ۲۳ میلیارد مترمکعب (۴۴ درصد پرشدگی) رسیده که ۵ درصد کمتر از سال گذشته است. سدهای کلیدی مانند امیرکبیر (تهران)، زاینده‌رود (اصفهان) و استقلال (هرمزگان) با پرشدگی کمتر از ۱۵ درصد در وضعیت بحرانی قرار دارند. کاهش ذخایر، تابستان سختی را برای تأمین آب شرب و کشاورزی پیش‌بینی می‌کند.
کاهش تولید برقآبی کاهش ذخایر سدها، تولید برقآبی را تحت تأثیر قرار داده است. سهم این نیروگاه‌ها از کل تولید برق کشور در زمستان به ۳ درصد رسید که نسبت به سال گذشته کاهش قابل توجهی دارد. این موضوع، وابستگی به سوخت‌های فسیلی را افزایش داده و احتمال خاموشی‌های تابستانی را تقویت می‌کند.
تأخیر در تخصیص اعتبار بخش آب در سال ۱۴۰۳، ۴۸۰ هزار میلیارد ریال اعتبار برای بخش آب در نظر گرفته شد، اما بیش‌از نیمی از آن در سه ماهه پایانی سال تخصیص یافت. این تأخیر در پرداخت، اجرای پروژه‌های حیاتی مانند شبکه‌های آبیاری و انتقال آب را با مشکل مواجه کرده است.
پیامد‌های اجتماعی و اقتصادی خشکسالی و کم‌آبی، امنیت غذایی و معیشت روستاییان را تهدید می‌کند. کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش قیمت مواد غذایی و مهاجرت از مناطق خشک، از پیامد‌های قابل پیش‌بینی این بحران هستند.
راهکار برای مقابله با بحران آب در ایران راهکارهای نیز وجود دارد. در کوتاه مدت ضروری است مصرف آب در بخش کشاورزی که بیشترین سهم را در برداشت آب دارد، مدیریت شود. این کار از طریق اصلاح فصل کشت و روش‌های آبیاری، تغییر الگوی کشت و استفاده از گونه‌های کم‌آب‌بر امکان‌پذیر است. در بخش شرب نیز باید با نصب کنتورهای هوشمند و فرهنگ‌سازی، مصرف بهینه شود. کنترل برداشت از منابع زیرزمینی و جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز از دیگر اقدامات ضروری است. برای بلندمدت، اصلاح قیمت برق و آب، افزایش ظرفیت سدهای ذخیره‌ای و احداث سامانه‌های نوین آبیاری ضروری به نظر می‌رسد. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند شیرین‌سازی آب دریا و بازیافت پساب نیز باید در دستور کار قرار گیرد. اصلاح ساختار مدیریت آب کشور و ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف از طریق تدوین برنامه جامع آب کشور می‌تواند به حل نظام‌مند مشکل کمک کند. همچنین پیشنهاد می‌شود با تقویت سیستم‌های پایش و پیش‌بینی خشکسالی، برنامه‌ریزی بهتری برای مدیریت منابع آب انجام شود. توسعه پژوهش‌های کاربردی در زمینه روش‌های نوین آبیاری و کشاورزی پایدار نیز از جمله راهکارهای علمی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است. این اقدامات در صورت اجرای به موقع می‌توانند از تشدید بحران آب در سال‌های آینده جلوگیری کنند.
هشدار برای آینده زمستان ۱۴۰۳ نشان داد که ایران با تغییرات اقلیمی جدی رو‌به‌رو است. اگر اقدامات فوری انجام نشود، بحران آب به فاجعه‌ای ملی تبدیل خواهد شد. برنامه‌ریزی دقیق و اجرای سریع راهکارها، تنها راه نجات از این شرایط است.