کریدور شمال – جنوب یک مسیر ترانزیتی بین‌المللی است که از بنادر جنوبی ایران (مانند شهید رجایی و چابهار) آغاز می‌شود و از طریق جاده، ریل و دریا به روسیه، آسیای مرکزی و اروپا متصل می‌شود. این کریدور برای کاهش زمان و هزینه حمل‌ونقل بین هند، ایران، روسیه و اروپا طراحی شده و بندر شهید رجایی به دلیل ظرفیت بالا و موقعیت استراتژیک در خلیج فارس، یکی از حلقه‌های کلیدی آن است.
انفجار در محوطه کانتینری بندر شهید رجایی، با خسارات سنگین به زیرساخت‌ها، عملیات تخلیه و بارگیری را مختل کرده است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که عملیات دریایی و بندری به‌طور موقت تعطیل شده است و اطفای حریق همچنان ادامه دارد. این اختلال می‌تواند جریان کالاها در کریدور شمال – جنوب را کند یا متوقف کند. بندر شهید رجایی ۸۵درصد عملیات کانتینری، ۷۰درصد ترانزیت کالا، ۵۸درصد عملیات غیرنفتی و ۴۳درصد عملیات نفتی ایران را انجام می‌دهد. توقف فعالیت این بندر تأخیر در انتقال کالاها از هند به روسیه و اروپا را باعث می‌شود که به افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و کاهش اعتماد به این کریدور منجر خواهد شد.
اختلال در بندر شهید رجایی می‌تواند به رقبای کریدور شمال – جنوب، مانند کریدور عرب-مد (اتصال هند به اروپا از طریق امارات، عربستان و اسرائیل)، فرصت دهد تا سهم بیشتری از بازار ترانزیت جهانی را جذب کنند. اگر ایران نتواند به‌سرعت زیرساخت‌های بندر را بازسازی کند، ممکن است سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این کریدور کاهش یابد.
اهمیت استراتژیک بندر شهید رجایی: بندر شهید رجایی با ظرفیت سالانه ۸۸ میلیون تن کالا، ۸۵درصد عملیات کانتینری ایران را انجام می‌دهد و به دلیل نزدیکی به تنگه هرمز و اتصال به کریدور شمال – جنوب، نقش کلیدی در ترانزیت منطقه‌ای دارد. این بندر با ۴۸۰۰ هکتار وسعت، بزرگ‌ترین پایانه‌های کانتینری ایران را داراست. انفجار اخیر باعث تخریب زیرساخت‌ها و توقف عملیات شده است. این موضوع ارزش ترانزیتی بندر را در کوتاه‌مدت کاهش می‌دهد، زیرا اعتماد خطوط کشتیرانی بین‌المللی به پایداری این بندر ممکن است خدشه‌دار شود.
اهمیت استراتژیک بندر فاو: بندر فاو در عراق، با ظرفیت طراحی‌شده ۹۹ میلیون تن در سال، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بنادر خلیج فارس در حال توسعه است. این بندر بخشی از "کریدور راه توسعه" عراق است که خلیج فارس را از طریق عراق به ترکیه و اروپا متصل می‌کند. موقعیت جغرافیایی فاو، آن را به رقیبی جدی برای بنادر ایران تبدیل کرده است. اختلال در بندر شهید رجایی می‌تواند به بندر فاو فرصت دهد تا بخشی از جریان ترانزیتی منطقه را جذب کند. عراق با سرمایه‌گذاری‌های خارجی (مانند شرکت کره‌ای دوو) در حال تسریع توسعه فاو است، و این بندر می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای خطوط کشتیرانی که از ایران ناامید شده‌اند، مطرح شود.
بندر شهید رجایی در حال حاضر زیرساخت‌های پیشرفته‌تری نسبت به فاو دارد، اما انفجار اخیر می‌تواند این مزیت را تضعیف کند. فاو با عمق ۱۹ متری اسکله‌ها و طراحی مدرن، پتانسیل جذب کشتی‌های بزرگ‌تر را دارد. انفجار در شهید رجایی می‌تواند به عراق کمک کند تا با تسریع در تکمیل بندر فاو، جایگاه خود را در ترانزیت منطقه‌ای تقویت کند. این موضوع به‌ویژه در رقابت با کریدور شمال – جنوب اهمیت دارد، زیرا فاو می‌تواند مسیر کوتاه‌تری به اروپا ارائه دهد. کاهش فعالیت بندر شهید رجایی ممکن است سرمایه‌گذاری‌های خارجی در بنادر ایران را به سمت فاو هدایت کند، به‌ویژه اگر عراق بتواند ثبات سیاسی و امنیتی بیشتری ارائه دهد.
کریدور تاپی (ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند) یک پروژه خط لوله گاز است که گاز ترکمنستان را از طریق افغانستان و پاکستان به هند منتقل می‌کند. بندر کراچی به‌عنوان یکی از بنادر اصلی پاکستان، نقش مهمی در تدارکات و پشتیبانی این پروژه دارد، اما مستقیماً بخشی از مسیر خط لوله نیست.اختلال در بندر شهید رجایی می‌تواند بخشی از جریان کالاهای ترانزیتی (به‌ویژه کالاهای مرتبط با پروژه‌های انرژی) را به سمت بندر کراچی هدایت کند. کراچی به دلیل ظرفیت بالا و اتصال به شبکه‌های ریلی و جاده‌ای پاکستان، می‌تواند جایگزینی برای ترانزیت کالاهای مرتبط با تاپی باشد.
بندر کراچی در رقابت با بنادر ایران (مانند چابهار و شهید رجایی) برای جذب ترانزیت منطقه‌ای قرار دارد. انفجار در شهید رجایی می‌تواند به کراچی فرصت دهد تا جایگاه خود را به‌عنوان هاب لجستیکی جنوب آسیا تقویت کند، به‌ویژه برای پروژه‌هایی مانند تاپی که به پشتیبانی لجستیکی نیاز دارند.
کریدور تاپی عمدتاً یک پروژه خط لوله زمینی است و بندر کراچی نقش حاشیه‌ای در آن دارد (مانند تأمین تجهیزات). انفجار در بندر شهید رجایی می‌تواند به پاکستان کمک کند تا با تبلیغ بندر کراچی به‌عنوان جایگزینی پایدارتر، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری برای تاپی جذب کند. با این حال، مشکلات امنیتی در افغانستان و تنش‌های سیاسی بین هند و پاکستان همچنان موانع اصلی پیشرفت تاپی هستند، و تأثیر انفجار در این زمینه محدود است.
اگر ایران نتواند به‌سرعت فعالیت بندر شهید رجایی را از سر بگیرد، بندر کراچی ممکن است به‌عنوان مقصدی برای خطوط کشتیرانی بین‌المللی که به دنبال مسیرهای جایگزین هستند، مطرح شود.
بندر شهید رجایی دروازه اصلی تجارت خارجی ایران است و ۸۰درصد مبادلات اقتصادی کشور را مدیریت می‌کند. اختلال در این بندر می‌تواند به کاهش درآمدهای ترانزیتی، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و تضعیف جایگاه ایران در زنجیره‌های تأمین منطقه‌ای منجر شود.
توقف فعالیت بندر می‌تواند به شوک قیمتی در کالاهای وارداتی منجر شود، به‌ویژه برای ایران و کشورهایی مانند افغانستان که به این بندر وابسته هستند. این موضوع فشار اقتصادی بر ایران را در شرایط تحریم‌های موجود تشدید می‌کند.
برگرفته از: دیپلماسی ایرانی