آرش رضایی-کارشناس سیاسی
در روزهای اخیر، مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده در مسقط، پایتخت عمان، توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. این گفت‌وگوها که با میانجی‌گری سلطان‌نشین عمان و با حضور سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا، برگزار شد، به عنوان نقطه عطفی در روابط پرتنش دو کشور تلقی می‌شود. بیانیه کاخ سفید این مذاکرات را «بسیار مثبت و سازنده» توصیف کرده و آن را «گامی رو به جلو برای دستیابی به نتیجه‌ای سودمند برای هر دو طرف» دانسته است. با این حال، پیچیدگی‌های سیاسی، تفاوت‌های ساختاری در رویکرد دو طرف، و تأثیر عوامل داخلی و خارجی بر این فرآیند، چشم‌انداز این گفت‌وگوها را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. مذاکرات عمان، زمینه و اهداف نخستین دور گفت‌وگوهای غیرمستقیم در ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ در مسقط برگزار شد و به مدت دو ساعت و نیم با تبادل پیام‌های مکتوب ادامه یافت. محور اصلی این مذاکرات، دو موضوع کلیدی بوده است: رفع تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه ایران و پرونده هسته‌ای تهران. این دو موضوع از دیرباز به عنوان گره‌های اصلی در روابط ایران و آمریکا شناخته شده‌اند. تحریم‌ها فشار سنگینی بر اقتصاد ایران وارد کرده و پیشرفت‌های هسته‌ای ایران نیز نگرانی‌هایی را در غرب برانگیخته است. در این راستا، مذاکرات عمان با هدف ایجاد چارچوبی برای کاهش تنش‌ها و بازگشت به مسیر دیپلماسی آغاز شد. کاخ سفید در بیانیه خود تأکید کرد که ویتکاف از سوی دونالد ترامپ مأموریت دارد تا از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی، اختلافات میان دو کشور را حل‌وفصل کند. عراقچی نیز با اشاره به فضای «آرام و محترمانه» مذاکرات، از توافق برای برگزاری دور دوم گفت‌وگوها در ۳۰ فروردین خبر داد و اعلام کرد که نشست بعدی به بحث درباره «چارچوب‌های کلی توافق» اختصاص خواهد یافت. این اظهارات نشان‌دهنده عزم نسبی دو طرف برای پرهیز از بن‌بست و آزمودن فرصت‌های جدید است. با وجود فضای مثبت اولیه، مسیر پیش‌رو پر از چالش است. پیچیدگی‌های مربوط به زمان‌بندی رفع تحریم‌ها، دامنه تعهدات هسته‌ای، و نحوه راستی‌آزمایی، از جمله موانع اصلی هستند. علاوه بر این، فشارهای داخلی در آمریکا، به‌ویژه از سوی گروه‌های جنگ‌طلب، می‌تواند فضای مانور دیپلمات‌ها را محدود کند. در ایران نیز، افکار عمومی و نهادهای تصمیم‌گیر انتظار توافقی دارند که عزت ملی و منافع کشور را حفظ کند. با این حال، آغاز گفت‌وگوها خود یک دستاورد مهم است. مذاکرات عمان، حتی اگر به توافق نهایی منجر نشود، می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد اعتماد نسبی کمک کند. موفقیت این فرآیند به توانایی دو طرف در بهره‌گیری از فضای کنونی و مدیریت فشارهای داخلی و خارجی بستگی دارد. همان‌طور که رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اظهار داشته، «نیاز به توافق به رسمیت شناخته شده است»، اما مفاد و شرایط آن نیازمند مذاکراتی دقیق و صبورانه است. باید اذعان کرد مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، آزمونی برای سنجش اراده دو طرف در بازگشت به دیپلماسی است. ایران با تکیه بر تجربه دیپلماتیک و استراتژی مقاومت، در پی توافقی پایدار و مبتنی بر منافع ملی است، در حالی که آمریکا تحت تأثیر دوگانگی‌های داخلی و رویکرد معامله‌محور ترامپ، با چالش‌هایی در انسجام سیاست خارجی خود مواجه است. عمان، به عنوان میانجی‌ای بی‌طرف، بستری برای این گفت‌وگوها فراهم کرده، اما نتیجه نهایی به رفتار آمریکا و توانایی دو طرف در غلبه بر موانع بستگی دارد.
منبع: دیپلماسی ایرانی