یکتا فراهانی: کشف شاخ تزیین‌شده‌ای از عصر میان‌سنگی در سوئد نشان می‌دهد که ابزارها در طول زمان بارها تغییر کاربری داده شده و ارزش نمادین یافته‌اند؛ گاه یک شیء کوچک، روایتی شگفت از گذشته‌های دور را در دل خود پنهان می‌کند. شاخ حکاکی شده‌ای که در سوئد کشف شده، داستان نبرد، شکار و آیین‌های رازآلود جوامع نخستین را بازگو می‌کند؛ داستانی که هزاران سال در سکوت خاک خفته بود. بر سینه شاخی فرسوده و ترک‌خورده، خط‌هایی رازآلود نقش بسته‌اند؛ نشانه‌هایی از دستانی که در هزاره‌های دور، زندگی و مرگ را رقم می‌زدند. اینک دانشمندان پرده از رازهای این میراث کهن برمی‌دارند.
تنوع کاربری ابزارها در دوران میان‌سنگی
کشف یک‌شاخ حکاکی‌شده ۷۵۰۰ساله در سوئد، شواهدی تازه از تنوع کاربری ابزارها در جوامع شکارگر - ماهیگیر دوران میان‌سنگی ارائه کرده است. این یافته نشان می‌دهد ابزارهای باستانی می‌توانستند در طول زمان کارکردی نظامی، صیادی و آیینی پیدا کنند. مطالعات جدید روی شاخی با تزئینات هندسی از سایت استراندوگن در سوئد نشان می‌دهد این شیء باستانی ابتدا به‌عنوان دسته تبر جنگی و سپس به‌عنوان نیزه ماهیگیری استفاده شده است؛ نمونه‌ای درخشان از مهارت و سازگاری انسان‌های عصر سنگ. بررسی‌های میکروسکوپی روی یک‌شاخ کهن از دوران میان‌سنگی، تصویری تازه از تغییر کاربری ابزارها و اهمیت آیینی آنها در جوامع نخستین اروپا ترسیم کرده است. این کشف، درک ما از زندگی روزمره و باورهای مردمان آن دوران را دگرگون می‌کند.
کشف ۲۰ قطعه از جمجمه‌های انسانی
این شاخ مزین و خارق‌العاده، حدود هشت سال پیش در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی در سکونتگاه استراندوگن (Strandvägen) کشف شد؛ جایی که در کنار رودخانه‌ای بین دریاچه وترن (Vättern) و دریای بالتیک قرار دارد. این شیء همراه با مجموعه‌ای از آثار دیگر، از جمله سوزن استخوانی، قلاب‌های ماهیگیری، تیغه‌های تبر سنگی، استخوان‌های حکاکی‌شده حیوانات و ۲۰ قطعه از جمجمه‌های انسانی یافت شد. به گفته لارس لارشون (Lars Larsson)، استاد باستان‌شناسی دانشگاه لوند در سوئد، بررسی‌های اخیر نشان داده که این شاخ به‌احتمال زیاد ابتدا به‌عنوان دسته تبر مورد استفاده قرار می‌گرفته است. او به لایو ساینس گفت: در دانمارک امروزی نمونه‌های متعددی از تبرهای شاخی با آسیب‌های شدید ناشی از استفادة مکرر در نبرد وجود دارد.
حفظ شگفت‌انگیز آثار آلی
به طور معمول، خاک‌های بسیار اسیدی سوئد باعث تجزیه سریع مواد آلی می‌شود. سارا گومسون، باستان‌شناس دانشگاه استکهلم که در این مطالعه مشارکتی نداشته، می‌گوید: استراندوگن یکی از بزرگ‌ترین سایت‌های عصر میان‌سنگی در سوئد است و شرایط حفاظتی کم‌نظیری دارد. بررسی‌های رادیو کربنی پیشین نشان داده‌اند این منطقه بین سال‌های ۵۸۰۰ تا ۵۰۰۰ پیش از میلاد مسکونی بوده است. این مکان در مقابل سایت معروف کانال‌یوردن (Kanaljorden) قرار دارد؛ جایی که جمجمه‌های انسان‌های باستانی به چوب‌های بلند سنجاق شده بودند.
زیبایی در جزئیات
این شاخ که از گونه گوزن قرمز (Cervus elaphus) به‌دست‌آمده، حدود ۱۰.۷ سانتی‌متر طول و ۲.۱ سانتی‌متر عرض دارد که بهترین نمونه تزئین شده اشیای استخوانی و شاخی کشف‌شده در این سایت است.
بررسی‌های میکروسکوپی دیجیتال نشان می‌دهد ابتدا سطح شاخ صاف و سپس با ابزار سنگ چخماق، نقوش شیار مانندی روی آن حکاکی شده است.
جالب اینکه به نظر می‌رسد چندین نفر در این تزیینات مشارکت داشته‌اند؛ چون بعضی نقوش دقیق‌تر و برخی خام‌تر هستند و در بعضی نقاط، طرح‌های قبلی تراشیده شده تا فضای لازم برای حکاکی‌های جدید ایجاد شود.
از تبر جنگی تا نیزه ماهیگیری
بررسی شکستگی‌های خاص روی این شاخ، نشان می‌دهد ابتدا به‌عنوان دسته تبر در نبرد استفاده شده است. اما بعدها، با آسیب‌دیدن و شکستن، احتمالاً به نیزه‌ای برای ماهیگیری تبدیل شده است.
گومسون در این باره می‌گوید: در دنیای مدرن، وقتی چیزی می‌شکند، آن را دور می‌اندازیم و چیز جدیدی می‌خریم، اما درگذشته چنین امکانی وجود نداشت. اشیا ممکن بود بارها ترمیم، بازآفرینی و ارزش‌گذاری مجدد شوند و حتی نسل به نسل منتقل شوند.